DNA onderzoek voor beginners

Al jaren speel ik met het idee een DNA test te doen, vanuit genealogisch oogpunt. Het probleem: ik ben een echte alfa en liet biologie vallen op de middelbare school zodra dit mogelijk was. Daarom zet ik hier alles op een rijtje, in begrijpelijke taal. Wat kan de wetenschap mij over mijn voorouders vertellen, dat ik niet vanuit de papieren ‘bevolkingsadministratie’ kan achterhalen? Ik dook in de wondere wereld van het DNA onderzoek! Lees maar mee met mijn DNA voor dummies…

Soorten onderzoek

Grofweg zijn er drie soorten DNA onderzoek mogelijk: Y chromosomaal, autosomaal, mitrogondial.

Y chromosomaal

Y: volgt de mannelijke lijn, van vader op zoon. Het is vergelijkbaar met de stamreeks. Deze test is uitsluitend mogelijk voor mannen. Als vrouw zul je dus de hulp moeten inroepen van je vader of broer. In de geschiedenis was het meestal zo dat de vrouw haar geboortegrond verliet, om zich bij haar man te voegen. Een man (en dus de Y lijn) was dus meer honkvast en zodoende handiger om over langere tijd te volgen. Deze test is ook wat duurder, circa 170 Euro. Er wordt op 37 markers getest. Duurdere tests zijn mogelijk en die onderzoeken meer markers. Ongeveer eens in de 140 jaar is er een mutatie (verandering) van y in de mannelijke lijn, maar verder blijft het lang hetzelfde. Er is een soort basisstamboom gemaakt, uitgaande van oervoorvader “Adam”, die zo’n 10.000 tot 20.000 jaar terug leefde. Zijn nakomelingen zijn onderverdeeld in zogenaamde haplogroepen (of hoofdtakken). Er zijn momenteel 18 hoofdhaplogroepen (A tot en met T), die weer zijn verdeeld in subhaplogroepen.

Autosomaal

Bij autosomaal onderzoek test al je voorouders, dus je maakt een “DNA kwartierstaat”. Deze test is het voordeligst, circa 70 Euro en beschikbaar voor mannen en vrouwen. Na ongeveer 6 generaties “verlies” je DNA van voorouders door mutaties. Dit kan overigens onderling (per gezin/generatie) variëren. Het kan dat je broer wel DNA materiaal heeft van jullie betovergrootmoeder, en jijzelf niet meer.

Mitrochondial (MtDNA)

De matrilineaire lijn wordt gevolgd in een mitrochondiale test: de rechte, vrouwelijke lijn. Dit DNA wordt altijd via de moeder overgeërfd. Deze test kost ongeveer 100 Euro voor de eenvoudige vorm, en zo’n 200 Euro voor een meer geavanceerde versie. MtDNA is beschikbaar voor mannen en vrouwen. Een nadeel van deze test is dat DNA via de rechte vrouwelijke lijn pas rond de 1000-1400 jaar muteert. Dat houdt dus in dat je met heel veel mensen in een zelfde groep zult zitten. Het resultaat is dus niet erg uitgesplitst (en zodoende nauwkeuriger). Ook het vrouwelijk Mitrochondiale DNA is onderverdeeld in haplogroepen. In Nederland en de rest van Europa komen de haplogroepen H, J, K, T en U het meeste voor, en in mindere mate HV, I, V en W.  

Bedrijven voor DNA onderzoek

Er zijn vele bedrijven waar je DNA onderzoek kunt laten doen en er komen er regelmatig nieuwe bij. Inmiddels zijn er een aantal grote spelers: FTDNA (FamilytreeDNA) (de oudste op de markt), Ancestry (de grootste database met de meeste deelnemers), 23andme enz. enz. Ik ga op mijn gemak de voorwaarden bekijken, maar er zijn al wel enkele punten duidelijk. Bij FTDNA betaal je eenmalig, en kun je daarna voor altijd je gegevens bekijken. Bij anderen moet je soms jaarlijks opnieuw betalen. “Upgraden” naar een nieuwere test is mogelijk, omdat FTDNA je sample bewaart. Dat laatste, het bewaren, kan uiteraard ook een bezwaar zijn. Andere bedrijven vernietigen namelijk je monster. Bij FTDNA kun je op alle manieren testen, dus Y voor de mannelijke lijn, mitrochondiaal voor de vrouwelijke lijn en autosomaal voor al je voorouders. Niet alle bedrijven bieden alle testen aan.

Biologie: de basis

Hier volgt toch nog een stukje biologie, met de basis van DNA. Iedereen heeft 23 paar chromosomen in een celkern. Dat zijn er steeds, per paar, eentje van de vader en eentje van moederszijde. Die 23 paar chromosomen bestaan uit 22 paar autosomen (die worden onderzocht voor DNA) en 1 paar sexe chromosomen (XX voor vrouwen, XY voor mannen). Van het DNA heeft 2% een functie. De overige 98% werd vroeger junkDNA genoemd. Maar beter is om er vanuit te gaan dat hierover nog niet genoeg bekend is. Bij DNA gaat het om veranderingen (=mutaties, ook wel markers genoemd) of gelijkheid per opeenvolgende generatie:
  • Een SNP (“snip”) is een single verandering, die ongeveer per generatie plaatsvind, op maar één punt in het DNA. Verandert niet zo snel.
  • Een STR is een short tandem repeat, een herhaling van een groepje DNA. Maar bijvoorbeeld kan generatie I 5 herhaalde groepjes hebben, en generatie II 6 herhalingen. Dus eigenlijk is dit een verandering of gelijkblijving van DNA, maar dan met een groepje tegelijk. Een STR verandert veel vaker dan een SNP.
  • Een SNT is een onderverdelings marker, oftewel een verandering in je DNA op een bepaald moment.
De moeilijkheid van DNA, is dat je niet weet hoe lang geleden die mutaties waren, dus hoe lang het tijdspad geweest is.

De uitkomsten

Jouw testresultaat wordt vergeleken met standaardprofielen en dat bepaalt je uitkomst. Waarop getest wordt, op heden of verleden, is niet echt helder. In ieder geval is het nu zo dat de herkomst qua werelddeel klopt, maar de onderverdeling in landen vaak nog niet. Bij FTDNA is de kaart met afstamming vrij grof. Die van MyHeritage is gedetailleerder. De Familymatching van FTDNA geeft aan in hoeverre je verwant bent met anderen in de database, bijvoorbeeld als 5e graads achternicht. Daarbij kun je nagaan welk stukje DNA dat je gezamelijk hebt met die persoon, maar dat is niet gekoppeld aan “blauwe ogen” of het hebben van enge, erfelijke ziekten.

Mijn test

Ja, ik heb de knoop doorgehakt. Na jarenlang twijfelen heb ik besloten mij te laten testen. Samen met mijn collega’s van het CBG|Centrum voor familiegeschiedenis stuurde ik wat wangslijm op met een kit van FTDNA. Wij krijgen inmiddels zo regelmatig vragen van klanten die willen weten hoe het zit met DNA onderzoek. Op deze manier kunnen we onder andere vanuit onze ervaring antwoorden. En natuurlijk ben ik (als elke goede genealoog) gewoon een nieuwsgierig typje. Vanaf volgende week kan ik mijn uitslagen verwachten! In de tussentijd kreeg ik al een wachtwoord voor het dashboard, waar ik een gedcommetje inlaadde met mijn stamboomonderzoek. Wordt uiteraard vervolgd op mijn blog…]]>

CategorieënDNA

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.